صرع علل و عوامل

 به گزارش گروه سلامت رسانه خبری تحلیلی صدای جویا از اصفهان، صرع چهارمین اختلال شایع عصبی است که مشخصه اصلی آن تشنج های مکرر و بدون عامل تحریکی می باشد. ابتلاء به صرع زمانی تشخیص داده می شود که در فرد حداقل دو تشنج بدون علت با فاصله بیش از 24 ساعت رخ دهد و یا همچنین یک تشنج بدون علت، در فردی که احتمال تشنج های دیگر در آینده را به دلیل یک ضایعه ساختمانی قدیمی مثل سکته مغزی، عفونت مغزی می باشد را دارد. هم چنین حمله های تشنج به دلیل برخی شرایط پزشکی شناخته شده و برگشت پذیر مانند ترک الکل یا افت شدید قند خون ایجاد نشده باشد. صرع یک بیماری غیر مسری مزمن می باشد که مختص به سن، نژاد یا طبقه اجتماعی خاصی نیست. شیوع صرع در کودکان و افراد بالای 65 سال بیشتر است. حدود 8 تا10 درصد جمعیت، تشنج را در زندگی خود تجربه می کنند. (اگرچه این ضرورتاً به این معنا نیست که آن ها صرع دارند)و حدود 60 میلیون نفر مبتلاء به صرع در جهان وجود دارند.

مغز برای انتقال پیام بین سلول های خود از سیگنال های الکتریکی استفاده می کند و تخلیه های الکتریکی نا به جا در گروهی از سلول های مغز می توانند منجر به اختلال سیگنال های الکتریکی و بروز تشنج گردند انواع متفاوتی از تشنج براساس اینکه کدام ناحیه از مغز تحت تأثیر قرار گرفته و آن ناحیه از مغز چه فعالیتی را کنترل می نماید، قابل مشاهده می باشد. تشنج ها می توانند به صورت منتشر یا موضعی شروع شوند و قدرت حرکت، شناخت و احساس فرد را تحت تأثیر قرار دهند. نشانه های مختلفی از تشنج ها در افراد دیده می شود که ممکن است شامل هر یک از موارد زیر باشد:

گیجی و سردرگمی، خیره شدن برای چند ثانیه، احساسات عجیب، حرکات تکراری، لحظاتی که عدم هشیاری وجود دارد، سفت شدن یا لرزش های عضلانی، افتادن ناگهانی یا حرکات پرشی، تغییرات رفتاری و احساسی و اختلالات شناختی.

اغلب تشنج ها ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می دهد، زمان کوتاهی ادامه می یابند(چند ثانیه یا دقیقه) و بدون مداخله ی فردی، پایان می پذیرند. معمولاً نوع تشنج و مدت زمانی که طول می کشد در هر شخصی نسبتاً ثابت است، اگرچه این می تواند با گذشت زمان تغییر کند. فرد مبتلاء بعد از وقوع هر حمله تشنج، باید پیگیری کند که آیا باز هم همان الگوی تشنج رخ داده است؟ زیرا در برخی افراد نوع تشنج ها می تواند متفاوت باشد و آن ها بیش از یک نوع تشنج داشته باشند.

باید توجه داشت، در زمان تشنج ممکن است فرد به دلیل نبودن در مکان ایمن دچار آسیب هایی گردد اما تعداد زیادی از افراد آسیب نمی بینند و نیازی به رفتن به بیمارستان یا ویزیت پزشک ندارند.

 دلایل صرع

صرع می تواند با دلایل اساسی، متفاوت، پیچیده و گاهی با تشخیص سخت همراه باشد در نتیجه تشحیص دلایل ابتلاء به صرع همیشه توسط پزشک یا نورولوژیست امکان پذیر نمی باشد.

 ابتلاء به صرع و شروع تشنج می تواند به یک یا چند دلیل متفاوت از جمله: 1- ژنتیکی یا توارث( که از یک یا هر دو والد می تواند انتقال یافته باشد) و یا زمینه ژنتیکی که به ارث نرسیده است اما می تواند حاصل ایجاد یک تغییر جدید در ژن فرد باشد.2- تغییر ساختاری در مغز: از قبیل عدم تکوین و رشد مناسب مغز، آسیب به دلیل صدمه به مغز، خونریزی های مغزی، عفونت هایی مانند مننژیت، آبسه های مغزی، سکته، یا یک تومور است. اسکن مغز توسط MRI ممکن است این را نشان دهد و برخی از بیماران بدون هیچ بیماری مغزی قابل تشخیصی مبتلاء به صرع هستند. 3- تغییرات ساختاری به دلایل ژنتیکی: مانند توبراسکلروزیز یا نروفیبروماتوزیز که می تواند رشد مغز را تحت تأثیر قرار دهد.

تشنج می تواند در افرادی که دچار آسیب مغزی در اثر حوادثی مانند سقوط، ضربه به سر، زخم گلوله شده اند به طور مکرر رخ دهد. وقوع این تشنج می تواند طی چند روز تا چند هفته اول ضربه بعد از آسیب باشد که معمولاً نتیجه حادثه اولیه ای است که باعث خونریزی، ضربه یا تورم مغز می شود. این تشنج های اولیه ممکن است پس از آرام شدن و تسکین آسیب حاد از بین بروند. تشنج همچنین می تواند مدت زمان طولانی پس از برطرف شدن یا درمان آسیب حاد رخ دهد. این تشنج در اثر ایجاد زخم در مغز در اثر آسیب اولیه ایجاد می شود. در این صورت سلول های مغز مانند گذشته کار نمی کنند و با تخلیه بارهای الکتریکی نا به جا تشنج ایجاد می شود. هنگامی که این تشنج ها به طور مستقل از آسیب اولیه اتفاق بیفتد، گفته می شود که فرد صرع پس از سانحه دارد. (به معنای تشنج ناشی از ضربه مغزی یا پس از آن است)

برخی از محققان اکنون بر این باورند که احتمال ابتلا به صرع تا حدی ژنتیکی است، به این معنا که هر شخصی که شروع به تشنج می کند، همیشه مقداری از سطح احتمال ژنتیکی را برای ابتلاء به آن داشته است. حتی اگر تشنج پس از آسیب مغزی یا تغییر ساختاری دیگر شروع شود و ممکن است در مجموع هم به دلیل تغییر ساختاری و هم به دلیل تمایل ژنتیکی فرد به تشنج، باشد. برای درک این مطلب باید اینگونه در نظر گرفت که بسیاری از افراد ممکن است آسیب مغزی مشابهی داشته باشند، اما بعد از آن، همه آنها مبتلاء به صرع نمی شوند.

 ژنتیک: اطلاعاتی که در DNA موجود در سلوهای ما می باشد و ویژگی های ما را کنترل می کند. برای مثال رنگ مو، جنس و قد

 تشخیص صرع

بسیاری از اختلالات دیگر وجود دارد که می تواند با صرع اشتباه گرفته شود. اطمینان از صرع در فرد و شناخت نوع آن اولین قدم مهم در درمان است چرا که می تواند به پزشک در تصمیم گیری برای انتخاب بهترین مسیر درمان فرد مبتلاء، کمک نماید.

 و از آنجا که تشنج به ندرت در مطب پزشک اتفاق می افتد، دریافت اطلاعاتی از آن چه قبل، هنگام و بعد از حمله تشنج رخ می دهد از فرد بیمار یا سایر شاهدان، برای پزشک بسیار مهم است. به عنوان مثال، برخی از انواع غش و ضعف ها می توانند مانند حملات صرعی به نظر برسند و اغلب قبل از غش کردن، فرد احساس سرما، لرز و تاری دید می کند. اما تشنج های ناشی از صرع خیلی ناگهانی رخ می دهد و شخص ممکن است هیچگونه علائم هشدار دهنده که تشنج در حال وقوع است، نداشته باشد. هم چنین سابقه پزشکی فرد و هرگونه مشکل بالینی دیگر به عنوان بخشی از تشخیص مورد توجه قرار می گیرد.

 از جمله بیماری هایی که ممکن است با تشنج اشتباه شود شامل: سنکوپ، لخته های گذرای مغزی، میگرن، حملات اضطرابی شدید و پانیک، حملات غیر صرعی روانی(PNES)، نوعی از اختلالات خواب، اختلالات ناگهانی حرکتی

با این حال، حتی با توصیف دقیق وقوع حمله، برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد مغز، علت ایجاد کننده وقوع تشنج و محل مشکل، به آزمایشات دیگری نیز نیاز است. از آزمایش خون، الکتروانسفالوگرام (EEG) و اسکن ها برای جمع آوری اطلاعات به منظور تشخیص استفاده می شود. باید توجه داشت آزمایشات به خودی خود نمی توانند صرع را تأیید یا رد کنند و صرفاً یک تصویر واضح تری از آن چه در زمان تشنج رخ می دهد، می سازند و می توانند به تشخیص و انتخاب دارو و درمان کمک کنند.

 آزمایش خون برای چک کردن سلامت عمومی بدن انجام می شود و می تواند در رد کردن دلایل ممکن برای تشنج مانند افت قند خون یا دیابت در تشخیص کمک کند.

 تست نوار مغز فعالیت الکتریکی مغز را با گرفتن سیگنال های الکتریکی از سلول های مغز ثبت می کند. این سیگنال ها توسط الکترودهایی که به سر متصل شده اند برداشت و روی کاغذ یا کامپیوتر ثبت می گردد. این تست نشان می دهد که مغز چگونه در حال کار کردن است.

 دو نوع متداول از اسکن مغز( ام آر آی و سی تی) با تصویربرداری از مغز ممکن است دلیل جسمی برای صرع مانند آسیب به مغز را نشان دهند. اما برای بسیاری از افراد اسکن مغز دلیلی را برای تشنجشان نشان نمی دهد و اگرچه دلیل جسمی یا فیزیکی دیده نشده است، شخص ممکن است هم چنان صرع داشته باشد.

 بنابراین در هر بیمار با یک حمله تشنج جهت تخمین شانس تشنجات دیگر در آینده انجام تصویربرداری مغزی و نوار مغزی الزامی است.

 تشنج های ناشی از صرع

 هر فردی می تواند در دوره ای از زندگی خود تشنج را تجربه کرده باشد اما صرع تلقی نشود. برخی تشنج ها توسط شرایطی مانند افت قند خون (هیپوگلیسمی) یا افزایش قند خون، اختلال در الکترولیت های خون مانند افت سدیم، پتاسیم و یا منیزیوم، پرکاری تیروئید، ترک ناگهانی الکل و داروهای خانواده دیازپام، مسمومیت های دارویی و تغییر در عملکرد قلب ایجاد می شود. برخی کودکان زمانی که درجه حرارتی بالا دارند دچار تشنج های مربوط به تب می شوند(تب و تشنج) و این تشنج ها همان صرع نیست و شانس ادامه یافتن این تشنج ها و تبدیل آن ها به صرع کم است.

 تشنج ممکن است بدون علل مشخص باشد و یا به علت یک ضایعه مغزی یا پیشرفت یک بیماری مغزی باشد که این نوع تشنجات ریسک بالاتری برای پیشرفت به سمت صرع دارند.

انواع بسیار متفاوتی از تشنج های ناشی از صرع وجود دارند. نوع تشنج ها بر این اساس که حمله تشنج1- از کدام ناحیه مغز منشاء می گیرد2- آیا تأثیری بر هشیاری شخص دارد 3- آیا تشنج ها همراه با علائم دیگر مانند حرکات غیر ارادی هستند تقسیم بندی می شوند.

 بر اساس اینکه کانون رخ دادن تشنج ها از کدام قسمت مغز باشد آن ها به عنوان تشنج فوکال یا کانونی(تشنج بخشی از یک نیمکره مغز را تحت تأثیر قرار می دهد)، تشنج ژنرالیزه یا عمومی(تشنج ها هر دو سمت مغز را تحت تأثیر قرار می دهد) یا تشنج ناشناخته شرح داده می شوند.

 بسیاری از علائم مختلف در هنگام تشنج اتفاق می افتد. برای تشنج های ژنرالیزه یا عمومی: علائم حرکتی ممکن است شامل حرکات تکان دهنده ریتمیک مداوم (کلونیک)، ضعف یا شل شدن عضلات(آتونیک)، سفتی عضلات(تونیک)، پرش عضلانی مختصر(میوکلونیک) باشد و علائم غیر حرکتی را معمولاً تشنج ابسانس می نامند. تشنج ابسانس ممکن است همراه با علائم میوکلونیک باشد که می تواند قسمت خاصی از بدن یا فقط پلک ها را تحت تأثیر قرار دهد.

 برای تشنج های کانونی: علائم حرکتی ممکن است شامل لرزش (کلونیک)، ضعف یا شل شدگی عضلات (آتونیک)، سفتی عضلانی(تونیک)، به صورت محدود در یک اندام باشد. همچنین ممکن است حرکات خود به خودی یا حرکات غیرارادی مکرر مانند کف زدن یا مالیدن دست، ملچ و ملوچ یا جویدن یا راه رفتن دیده شود.

علائم غیر حرکتی: علائمی هستند که رفتارهای حرکتی را تحت تأثیر قرار نمی دهد و می توانند تغییر در فهم و درک، احساسات، تفکر یا شناخت، عملکردهای خود به خودی (مانند احساساتی در دستگاه گوارش، گرما یا سرما، ضربان قلب و غیره) باشند.

 پیشگیری از ابتلاء به صرع

 با توجه به اینکه برخی علل بروز صرع نامشخص هستند و اولین قدم در جلوگیری از صرع پرهیز از علل یا عوامل خطر در بروز آن است، تعیین چگونگی پیشگیری از صرع دشوار می باشد.

نظر به اینکه یک سری از عوامل و فاکتورها مانند صدمه به مغز، عفونت ها، سکته، یا یک تولد سخت در زمان زایمان مادر از عوامل خطرزا برای ایجاد صرع به حساب می آیند با پیشگیری از وقوع آن ها می توان از صرع نیز جلوگیری کرد.

در راستای پیشگیری از این بیماری با توجه به مواردی که اشاره شد، مراقبت های پیش از تولد می‌تواند از بروز این اختلال جلوگیری کند، مادر باید رژیم غذایی مناسب و مکمل‌های لازم غذایی مصرف کند و هم چنین با معاینات اولیه و لازم، بررسی احتمال بالا بودن فشار خون، وجود عفونت یا هر گونه ریسکی که در بارداری ممکن است به آسیب مغزی منجر شود را انجام دهد. واکسیناسیون نیز می‌تواند راه‌حلی برای جلوگیری از عفونت در دوران بارداری باشد. کنترل بیماری های عفونی و تب در کودکان نیز از جمله راه های پیشگیری از این بیماری است.

هم چنین نظر به اینکه عفونت یکی از علل بروز صرع است، رعایت اصول بهداشت عمومی و شستشوی دست ها قبل از خوردن غذا، هم چنین پخت کامل و بهداشتی غذاها به منظور پیشگیری از عفونت ها از جمله سیستیکروزیس الزامی است. و بالاترین نرخ این عفونت ها در آمریکای لاتین، آفریقا، آسیا و مکان های با بهداشت ضعیف دیده شده است.

باید متذکر شد که برای جلوگیری از ایجاد ضربه به سر و صدمه دیدن مغز، رعایت نکات ایمنی در موقعیت هایی مانند استفاده از وسایل نقلیه(بستن کمربند ایمنی، رعایت سرعت مجاز، استفاده از صندلی مناسب کودک، پوشیدن کلاه ایمنی)، ورزش های خطرزا مانند بیس بال، فوتبال و بودن در مکان های خطر زا مانند راه پله ها و زمین های لغزنده مورد توجه قرار گیرد. و در صورت وقوع آسیب به سر و صدمه دیدن مغز درمان به درستی صورت بگیرد.

سکته‌ نیز احتمال خطر حملات صرع را افزایش می دهد و با داشتن یک سبک زندگی سالم (پرهیز از مصرف غذاهای چرب، سیگار و پرخوری و استفاده از میوه‌ها و سبزیجات، انجام یک سری تمرینات ورزشی) در راستای پیشگیری از افزایش کلسترول و فشار خون و ابتلا به بیماری‌های قلبی می توان از بروز سکته‌ی مغزی جلوگیری کرد.

جلوگیری از ابتلاء به صرع دشوارمی باشد اما جلوگیری از تشنج، با در نظر گرفتن علت بروز آن، امکان‌پذیر است. از علل شعله ور کننده تشنج می توان به این موارد اشاره کرد: هیجانات شدید، ورزش شدید، نور و فلاش، تب، دوران قاعدگی، بی خوابی، استرس، حساسیت به نور(نگاه کردن به تلویزیون و بازی های ویدیویی)، الکل. و هیچ شواهدی مبنی بر اینکه نوع خاصی از غذا تشنجات بیمار را شعله ور کند، وجود ندارد.

 درمان صرع

اغلب افراد مبتلاء به صرع می توانند صرع خود را با درمان کنترل و مدیریت نمایند. در این راستا شیوه درمان مبنی بر شدت علایم بیماری و پاسخی که فرد به درمان می دهد، می باشد. درمان توسط داروهای ضد صرع اصلی ترین شیوه درمان صرع است و در اکثریت افراد مبتلاء به صرع با دارو تعداد تشنج ها کاهش می یابد و در برخی افراد داروها موجب قطع کامل تشنج ها می گردند. همراه با درمان دارویی مراقبت های غیر دارویی در ارتباط با شیوه زندگی افراد حائز اهمیت است. و این نکته قابل توجه است که اگر تشنج ها مربوط به صرع نباشد با داروهای ضد صرع کنترل نخواهد شد.

اگر داروهای ضد صرع به طور منظم و در یک زمان مشخص و ثابت در هر روز مصرف شوند، اثرگذاری بیشتری خواهند داشت. بیش از 70 درصد از مردم با داروهای ضد صرع می توانند تشنج هاشان را کنترل کنند.

هدف از درمان، توقف تشنج ها در کمترین دوز از کمترین تعداد داروهای ضد صرع و با حداقل عوارض جانبی است. معمولاً درمان با استفاده از یک داروی ضد صرع در حداقل دوز شروع می شود که به آرامی افزایش می یابد تا تشنج کنترل شود. اگر با یک دارو تشنج کنترل نشود داروی دیگری ممکن است اضافه گردد و فرد مبتلاء باید در روز دو داروی متفاوت مصرف کند.

برخی افراد ممکن است به مصرف داروهای ضد صرع برای یک مدت طولانی و گاهی اوقات برای سال ها نیاز داشته باشند. اگر برخی افراد برای دو یا سال های بیشتر تشنج نداشته باشند ممکن است به ترک داروهای ضد صرع خود فکر کنند. اگر فردی تصمیم به ترک دارو کند بهتر است با توصیه پزشک خود این کار را انجام دهد. قطع ناگهانی درمان می تواند موجب شروع دوباره تشنج ها گردد و حتی تشنج ها خیلی شدیدتر و طولانی تر از قبل رخ دهد.

اغلب افراد با کنار گذاشتن آهسته یک دارو علائمی ندارند. با این وجود داروهایی که ممکن است با قطع آن ها علائمی را نشان دهند شامل فنوباربیتال، دیازپام، کلونازپام، کلوبازام، و فنی توئین می باشد و علائم آن می تواند شامل اضطراب، ترس، بی قراری و تعرق باشد.

برخی افراد علارغم مصرف چندین داروی ضد صرع تشنج های آن ها متوقف نشده و یا تعداد تشنج ها در فرد کاهش نیافته است این افراد با تست های پیش از جراحی که می تواند بیشتر شامل ام آر آی، نوار مغز(EEG) و EEG Monitoring( گرفتن نوار مغز در حالی که فیلمبرداری می شود) باشد، کاندیدای جراحی صرع شوند. به طور معمول ارزیابی موفقیت آمیز بودن جراحی دو سال زمان می برد. تشنج ها در بسیاری افراد بعد از جراحی متوقف می گردد و در برخی دیگر تشنج ها کاهش می یابد. اما اغلب آن ها به مصرف داروهای ضد صرعشان در برخی اوقات نیاز دارند.

 اقدامات اولیه برای تشنج های ناشی از صرع

 اگرچه تشنج ها می تواند ترس آور باشد، اما معمولاً زمانی که تشنج ها متوقف می شود، فرد بهبود می یابد و تنفس آن ها به حالت عادی برمی گردد و یک فوریت پزشکی نمی باشد. سه نکته کلیدی در زمان تشنج وجود دارد:

 1- آرامش خود را حفظ کنید و کنترل اوضاع را در دست بگیرید.

 2- زیر سر فرد را بالشت نرم بگذارید.

 3- اگر تشنج بیش از 5 دقیقه طول کشید با اورژانس تماس بگیرید.

 چگونه می توان به فردی که تشنج دارد کمک کرد:

 1- حفظ آرامش

 2- بررسی محیط اطراف بیمار – آیا در موقعیت مکانی خطرناکی قرار دارد؟ اگر نه، او را جا به جا نکنید. اشیایی مانند مبلمان و وسایل تیز و خطرناک را از طرف آن ها دور کنید.

 3- گرفتن مدت زمانی که حمله تشنج رخ می­دهد.

 4- ماندن در کنار آن ها. اگر به زمین نیوفتاده اند اما در حالت گیجی و سردرگمی به سر می برند برای مصون بودن از هر گونه خطری به آرامی آن ها را راهنمایی کنید و با آرامش و ملایمت بیمار را روی زمین بخوابانید.

 5- قرار دادن بالش یا هر چیز نرمی زیر سر آن ها در شرایطی که بر زمین افتاده اند.

 6- آن ها را محکم با دست نگه ندارید. جلوی حرکتشان را نگیرید.

 7- هیچ چیزی را در دهان آن ها قرار ندهید.

 8- زمان را دوباره بررسی کنید. اگر بعد از 5 دقیقه تشنج متوقف نشده بود با اورژانس تماس بگیرید.

 9- بعد از توقف تشنج، به آرامی آن ها را در وضعیت بهبودی قرار دهید و بررسی کنید که آیا تنفس آن ها در حال برگشت به حالت معمول و عادی می باشد. و به آرامی دهانشان را بررسی کنید که چیزی مانند غذا یا دندان مصنوعی راه تنفسشان را قطع نکرده باشد.

 10- تا بهبودی کامل فرد بیمار در کنار او بمانید.

 چه زمانی با اورژانس (115) تماس بگیرید:

 به طور معمول زمانی که فردی یک تشنج ناشی از صرع دارد نیازی به تماس با اورژانس ندارد. با این حال در صورتی که با هریک از موارد زیر مواجه شدید همیشه با شماره 115 برای اورژانس تماس بگیرید:

 · اولین تشنج فرد می باشد.

 · به شکل خیلی بدی به خودش آسیب وارد کرده است.

 · بعد از توقف تشنج به سختی نفس می کشد.

 · بعد از یک تشنج، بدون بهبودی یا بدست آوردن هشیاری فوراً تشنج دیگری رخ می دهد.

 · تشنج فرد دو دقیقه یا بیشتر نسبت به مدت زمان معمول و همیشگی تشنجش ادامه یابد.

 · تشنج بیش از پنج دقیقه زمان می برد.

 تشنج ها و نحوه بهبودی بعد از تشنج می تواند از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد. بهترین شیوه کمک به فرد در طول تشنج بستگی به نوع تشنج آن ها دارد.