نشست علمی اصالت تدریج در دین و عدم انحصار آن به عصر تشریع در قم برگزار شد

به گزارش پایگاه خبری صدای جویا از اصفهان، نشست علمی «اصالت تدریج در دین و عدم انحصار آن به عصر تشریع» ظهر امروز در مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام محمدامین امامی پناه در ابتدای این نشست با ذکر دو مقدمه اظهار کردند: یک. خداوند متعال، رب و مربی انسان است. بدون شناخت اصول و روش‌های تربیتی خداوند امکان فهم دین و اجرای صحیح آن ممکن نیست.

وی ادامه داد: دوم «انسان»، موضوع و محور تربیت است. انسان موجودی ذی‌شعور، موجودی عاطفی و احساسی، مختار و موجودی محدود است. مدل تربیتی شارع باید متناسب با انسانی باشد که چنین ویژگی‌هایی دارد. پس کشف لوازم تربیتی خصائص وجودی انسان ضرورت می‌یابد.

استاد مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی قم با بیان آثار تربیتی توجه به محدودیت‌های انسان اضافه کردند: توجه به مسئله انعطاف در امر تربیت ما را به «اصل تدریج در رشد یک فرد یا یک جامعه» رهنمون خواهد کرد.

وی ادامه دادند: مدعای ما این است که انسان بماهو انسان، به خاطر محدودیت‌های فراوانی که دارد اختیاری آزاد و رها نداشته و از قدرت انتخاب­گری محدودی برخوردار است به همین خاطر نمی‌توان در ابتدای کار، آن مطلوب نهایی و ارزش­های اصیل را به‌صورت دفعی و یک­باره از او خواست بلکه باید منعطف عمل کرد و با توجه به ظرفیت فعلی او قدم برداشت و پله به پله با توسعۀ ظرفیت او، سطح تکالیف و برنامه‌های تربیتی را نیز توسعه داد. این قاعده چیزی جز «قانون تدریج» نیست.

وی با اشاره به دلیل وجدانی و عقلایی ادامه داد: رعایت تدریج در تمام ابعاد زندگی انسان امری وجدانی است که همه عقلای عالم آن را تأیید می‌کنند و کسی را که ملتزم به این قانون نباشد مورد سرزنش قرار می‌دهند.

حجت‌الاسلام امامی پناه گفت: خصلتی که در ماهیت اصل تدریج نهاده شده، ضرورت رعایت اولویت‌بندی در ارائه برنامه‌ها و دستورات پلکانی است؛ چراکه تدریج بدین‌جهت ضرورت پیدا کرد که ظرفیت و پذیرش لازم مهیا نبود و اگر از ابتدا، پله نهایی درخواست می‌شد، نمی‌توانست حرکت کند پس باید مجموعه مسائل موجود را بررسی کرد و متناسب با ظرفیت او، اولویت‌بندی انجام شود و به همان امر شود.

وی دلیل عقلی را نیز همان بیان برهانی سیره و منش عقلایی دانستند یعنی از نگاه عقل می‌توان گفت که رعایت تدریج و اولویت‌بندی در برخورد، لازمه قطعی رشد انسان است آن‌هم انسانی که خواه ناخواه محدودیت‌های گوناگونی دارد. اگر قدم‌به‌قدم بر اساس برنامه‌ای مدون و بلند مدت آن قله تربیت را مقصد نهایی قرار ندهیم و به‌صورت ابتدایی و دفعی قرار باشد سنگینی تکالیف را به دوش او بگذاریم، با دستان خود مسیر رشد او را مسدود کردیم و بزرگ‌ترین مانع را خود بر سر راه او قرار دادیم.

استاد مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی قم با اشاره به ادلّۀ نقلی این نظریه تصریح کردند: یکی از روشن‌ترین شواهدی که می‌توان در مورد اصل تدریج در تربیت ارائه کرد، نزول تدریجی احکام اسلام در عصر پیامبر (ص) است؛ مانند بیان حرمت شراب، جواز ازدواج با زن پسرخوانده و...

وی بیان داشت: برای مثال نمازی اصل و اساس اعمال عبادی در اسلام و ستون دین معرفی‌شده است، نیز بر اساس همان سیر تدریجی نازل‌شده است. نماز در ابتدا به‌صورت دو رکعتی بوده است. یک‌مرتبه طرف صبح و یک‌مرتبه در نوبت شب خوانده می‌شد. حکم نماز حداقل به مدت ده سال بعد از بعثت پیامبر (ص) به همین شکل ادامه داشت تا این‌که شب معراج فرا رسید و پیامبر (ص) در عروجی که به آسمان داشتند، نماز را به‌صورت تکمیل‌شده دریافت کردند و بعد از آن بود که نماز‌های پنج‌گانه تشریع شدند.

پژوهشگر حوزۀ علمیه قم ادامه داد: یکی دیگر از ادله‌ای که در روایات مربوط به رعایت تدریج در رشد و تعالی انسان مطرح می‌شود، ضرورت رفق و مدارا است که در متون حدیثی عنوان رفق و مدارا مفهومی مسلم است که خداوند متعال خود را با این ویژگی معرفی می‌کند.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا قاعده تدریج مختص زمان شکل‌گیری ابتدایی دین اسلام نبود و یک فقیه این حق را دارد که همانند ایشان به‌صورت تدریجی احکام اسلام را برای مردم زمان خویش بیان کند یا نه؟ گفتند: یک ملاکی که در اصل تدریج وجود دارد، چنین تخصیصی را نسبت به این سبک تربیتی نمی‌پذیرد. تا زمانی که آن ملاک وجود داشته باشد، اصل تدریج و ضرورت آن پابرجاست؛ حال در هر عصر و دوره‌ای که قرار داشته باشیم.

حجت‌الاسلام امامی­ پناه خاطرنشان ساخت: دوم بعد از ابلاغ اسلام توسط پیامبر (ص) نیز باید گفت که شرایط جوامع بعد از ابلاغ دین اسلام از یک‌جهت دقیقا همانند شرایط قبل از ابلاغ اسلام است. همان‌طور که گفتیم زمانی که پیامبر اکرم (ص)، مأمور به ابلاغ تدریجی احکام الهی شد، عندالله و در لوح محفوظ همه احکام وجود داشتند و نزد خداوند متعال واجبات و محرمات معین و مشخص بودند و بسیاری از احکام ادیان گذشته ابلاغ‌شده بود. تنها اتفاقی که افتاد این بود که پیامبر (ص) در همان ابتدای امر بسته کامل احکام الهی را اجرایی نکرد و إلا از نظر شرعی و عند الله حکم وجود داشت و فقط به خاطر موانع، ابلاغ نمی‌شد.

وی ادامه داد: شاهد مطلب این‌که شرابی را که به‌صورت تدریجی حرام کردند، در شرایع سابق نیز حرام بود. پس نمی‌توان گفت به‌صرف این‌که جعل و تشریع و حتی ابلاغ و اجرا از پیش توسط پیامبری اتفاق افتاده است، دیگر نمی‌توان احکام را در جوامع پسینی به‌صورت تدریجی بیان کرد چراکه پیامبر (ص) خود نیز حداقل در بخشی از احکام که سابقاً واجب و حرام بودند نیز دقیقا همین کار را انجام دادند.

ایشان در پایان این نشست تاکید کردند: توجه به این نکته نیز ضروری است که پیامبر (ص) شأن شارعیت و جعل احکام را دارد اما فقها و علما در ادوار آینده چنین شأنی را هرگز ندارند. آن شأن مشترکی که بر آن تأکید داریم، همان شأن ابلاغ و اجرای تدریجی احکام و شرایع اسلام است.

انتهای پیام/ج