نشانه‌های سکولار شدن جامعۀ ایران  

به گزارش گروه دانشگاه رسانه خبری صدای جویا از تهران، محمدباقر تاج‌الدین استاد جامعه‌شناسی و نویسنده ایرانی با انتشار یادداشتی با عنوان «نشانه‌های سکولار شدن جامعۀ ایران» به شرح زیر آورده است:

اگر چه روند سکولار شدن جامعۀ ایران از دهه‌ها پیش آغاز شده اما واقعیت این است که طی دو دهۀ اخیر شتاب بیش‌تری گرفته و طی دو سال اخیر به اوج خودش رسیده است به‌گونه‌ای که می‌توان چندین نشانۀ آشکار و قوی برای چنین روندی را بر شمرد.

دربارۀ مفاهیم سکولار به معنای عرفی یا این جهانی (secular)، سکولاریسم به معنای عرفی گرایی یا دنیاگرایی (secularism) و سکولاریزاسیون به معنای عرفی‌سازی جامعه (secularisation) تعاریف و نظریه‌های گوناگونی توسط اندیشمندان ارائه شده است که پرداختن به‌تمامی آن‌ها به‌هیچ‌وجه در نوشتۀ کوتاه حاضر نمی‌گنجد. در تعریفی کوتاه و به نسبت قابل‌قبول می‌توان گفت که سکولار شدن روندی است که طی آن جامعه از هویت دینی و زیستن در چارچوب‌های ارائه شده از سوی متولیان دینی به سمت‌وسوی هویت غیردینی یا این جهانی سوق داده شده و معیارها و ملاک‌های عقلانی و علمی راهنمای نظری و عملی شهروندان می‌شود.

در جامعه‌ای که سکولار شدن روند غالب پیدا می‌کند دین و دین‌داری نیز کم، کم رنگ می‌بازد و شهروندان خود را ملزم به رعایت اصول و معیارهای دینی نمی‌بینند و در واقع از زیر سقف دین خارج می‌شوند. گسترش و عمق مدرنیته در ایران و همچنین عملکرد نامطلوب متولیان دین و حکومت دینی را می‌توان دو دلیل مهم برای سکولار شدن جامعه برشمرد.

 در نوشتۀ حاضر به برخی از مهم‌ترین نشانه‌های سکولار شدن جامعۀ ایران اشاره می‌شود:

 ۱.عبور از باورها و اعتقادات دینی گوناگون توسط بخش قابل‌ملاحظه‌ای از افراد جامعه به‌ویژه نسل‌های جدید به‌گونه‌ای که یا آن باورها و اعتقادات را به کناری نهاده‌اند و یا به‌سختی برخی از آن‌ها را می‌پذیرند. این در حالی است که درگذشته بسیاری از ایرانیان به‌راحتی هر باور و اعتقاد دینی ای که توسط متولیان دینی مطرح می‌شد را می‌پذیرفتند. بروز چنین حادثه‌ای بیش از همه به دلیل گسترش و عمق عقلانیت و دانش‌های جدید بوده است.
  ۲.بسیاری از شهروندان به‌ویژه نسل‌های جدید برای تنظیم امور زندگی خویش هیچ مراجعه‌ای به احکام و آموزه‌های دینی نمی‌کنند و بلکه به علوم و دانش‌های جدید مراجعه می‌کنند و از عقلانیت و دانش‌های دوران مدرن بهره می‌برند. این در حالی است که برای مثال در ۴۰ یا ۵۰ سال پیش بسیاری از ایرانیان برای تنظیم بخش عمده‌ای از امور زندگی خویش به احکام و آموزه‌های دینی مراجعه می‌کردند، روندی که حالا کاملاً برعکس شده است. این مهم‌ترین نشانۀ سکولار شدن جامعه و در واقع هستۀ مرکزی آن محسوب می‌شود؛ یعنی جایگزین‌کردن عقلانیت و دانش‌های جدید با آموزه‌ها و احکام دینی.
  ۳.عبور از اسطوره اندیشی و اسطوره‌پردازی‌های دینی نیز یکی دیگر از نشانه‌های مهم سکولار شدن جامعه است. باز هم در مقام مقایسه می‌توان گفت نسل‌های پیشین جامعه اگر تا حد زیادی در چنبرۀ اسطوره اندیشی و اسطوره‌پردازی‌های دینی گرفتار بودند این موضوع در مورد نسل‌های جدید به‌هیچ‌وجه صدق نمی‌کند، چرا که آنان به طور کامل از این روند عبور کرده‌اند و دیگر هیچ‌کدام از باورهای اسطوره‌ای در حوزۀ دین را نمی‌پذیرند.
  ۴.عدم انجام مناسک دینی مانند به‌جای‌آوردن نماز و روزه و یا پرداخت خمس و زکات و یا حاضر شدن در مناسک‌های جمعی مانند سفر حج و نمازهای جمعه و جماعت توسط بیش‌تر افراد جامعه. مطابق با آمارهای رسمی و غیر رسمی و همچنین بنابر قرائن و شواهد موجود طی دهه‌ها و بلکه سال‌های پیشین با کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در این حوزه‌های دیداری نیز روبرو هستیم.
  ۵.خودراهبر شدن نسل‌های جدید و عبور از دگر راهبری نیز یکی دیگر از نشانه‌های مهم سکولار شدن جامعه محسوب می‌شود به‌گونه‌ای که این گروه از افراد جامعه مبتنی بر تشخیص خودشان امور فردی و جمعی خود را تنظیم می‌کنند و هیچ نیازی به راهبری شدن توسط مثلاً روحانیون یا متولیان دینی ندارند.
  ۶.رواج گستردۀ سبک زندگی مدرن در جامعه توسط گروه‌های مختلف اجتماعی یکی دیگر از نشانه‌های بارز و آشکار سکولار شدن جامعه است که هر سال و بلکه هر روز چنین روندی عمق و گسترۀ فراوانی می‌یابد. از پوشش گرفته تا سفرهای گوناگون داخلی و خارجی و تا سبک مصرف در حوزه‌های گوناگون مانند موسیقی و سینما و فیلم و سایر هنرها همگی نشانه‌های روشنی از کنار گذاشتن سبک زندگی دینی و رواج و غلبۀ سبک زندگی مدرن در جامعه است. برای مثال سفرهای گستردۀ ایرانیان در نوروز امسال به‌رغم این که در ماه رمضان قرار داشتیم گواه روشنی است بر این موضوع.