مرمت اصولی موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ از چالش‌ها تا احیای روایت تاریخی

به گزارش رسانه خبری اصفهان سبز به نقل از ایلنا از اصفهان، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان به همراه کارشناسان مرمت و معماری روز گذشته 27 آبان ماه از روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان بازدید کردند. در این بازدید، درخصوص بررسی مرمت یکی از مهمترین بناهای فرهنگی شهر برگزار شد با تشریح روند مرمت این بنای تاریخی،صاحب‌نظران حوزه معماری و مرمت به چالش‌های پیچیده و دستاوردهای اصولی مرمت این بنا پرداختند.

مرمت غیراصولی بنای موزه در دهه هفتاد

محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان، به مشکلات ناشی از مرمت‌های دهه هفتاد بنای موزه هنر معاصر اصفهان پرداخت و تأکید کرد:آسیب‌های موریانه‌زدگی و فرسودگی مصالح اصلی سقف و دیوارهای موزه، پنهان بوده و شناسایی آنها مستلزم بررسی‌های دقیق‌تری بوده است.

به‌گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان ، این عمارت چندین مرحله مورد مرمت قرار گرفته که از نقاشی دیوارها و گچ‌بری‌های تا اصلاح در و پنجره را شامل شده ولی کامل‌ترین مرمت در دو سال گذشته انجام شده که با مشکلات عمیق ساختاری هم همراه بوده است. به‌عنوان مثال، شکستگی شاه‌تیرهای اصلی ایوان غربی که به ستون‌های کناری متکی بود، خطر سقوط سقف را به همراه داشت که با بارندگی ممتد سال 1401، این خطر دوچندان شد.

وی اشاره کرد که در مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان تمامی سقف‌ها بازبینی و تیرها جایگزین شدند ضمن اینکه علاوه بر تعویض مصالح آسیب‌دیده، تمامی کارها با مصالح سنتی و در راستای حفظ اصالت بنا انجام شد. در بخش کلاه‌فرهنگی موزه، خرپای چوبی با خرپاهای محافظت‌شده تقویت شد و ترک‌های دیوار غربی که ناشی از نشست زمین بود، اصلاح و پی‌های آن تقویت شد. یکی از عوامل مهم نشست‌های گسترده در این عمارت، اجرای نادرست ناکش‌ها بوده که عمق آنها کمتر از عمق ساختمان بوده و عموما رطوبت را به جداره و پی زیرزمین‌ها منتقل می‌کردند که در این دوره اصلاح شد.

رعایت اصول روایت تاریخی در بازسازی

ایزدخواستی تصریح کرد: برای بازگرداندن اصالت بنای موزه به دوره‌های تاریخی، تصاویر قدیمی بنا از دوره قاجار به‌عنوان مرجع بازسازی استفاده شد و از تغییراتی مانند جایگزینی سنگفرش حیاط با آجرفرش مطابق با تصاویر تاریخی و همچنین تعویض چراغ‌های پارکی حیاط با نمونه‌های قاجاری به‌عنوان تلاش‌هایی برای حفظ هویت تاریخی بنا استفاده شد این تغییرات ظاهراً جزئی، تأثیر قابل توجهی در بازگرداندن فضای اصیل بنا به‌جا گذاشت. همچنین رنگ روی گچبری ها زدوه شد و به شکل تاریخی آن بازگشت.

چالش‌های ناپیدای مرمت

در ادامه، وی به پیچیدگی‌های پیش‌بینی‌نشده در روند مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان اشاره کرد و گفت: که در حین عملیات، مشکلاتی همچون ناپایداری گچ‌های قدیمی موجب شد که برآورد اولیه پروژه با واقعیت تطابق نداشته باشد. برای مثال، در ایوان غربی، ناپایداری گچ‌های دیوار و سقف به‌حدی بود که بازسازی آن نزدیک به دو ماه به طول انجامید.

تأسیس واحد نگهداری و تعمیرات دوره‌ای برای حفاظت از بناهای تاریخی

وی با اشاره به چالش‌های سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در جریان مرمت موزه گفت: مرمت اصولی با هزینه‌های بالا و مشکلات تأمین مصالح مناسب مواجه بود. مصالحی همچون آجرهای آجر فرش موزه از شهرهای دیگر تأمین شد تا با معماری اصیل سازگار باشد. همچنین گچ‌بری‌ها با دقت بسیار و بدون تغییر اساسی بازسازی شد و این اقدامات زمان مرمت را به تعویق انداخت. با این حال، سازمان نوسازی و بهسازی توانست با رعایت استانداردهای علمی مرمت، در بازسازی این بنای ارزشمند موفق عمل کند.

ایزدخواستی از تأسیس واحدی در سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان برای نگهداری و تعمیرات دوره‌ای بناهایی که توسط این سازمان مرمت می شوند خبر داد و افزود: این واحد وظیفه دارد که بناهای مرمت‌شده را به صورت مستمر بازبینی و در صورت بروز مشکل آن را به‌سرعت رفع کند. این اقدام برای موزه هنرهای معاصر نیز انجام خواهد شد تا این بنای ارزشمند همچنان در وضعیت کنونی خود حفظ شود. وی اشاره کرد که امر مرمت پایانی ندارد و همواره با بهره برداری از بنا باید وجود داشته باشد هرچند خرد و اندک باشد.

مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان؛ از تجارب دهه هفتاد تا رویکردهای اصولی جدید

مرتضی بخردی، معمار داخلی با اشاره به مرمت‌های اولیه موزه در سال ۱۳۷۱، آن‌ها را غیراصولی و غیرتخصصی دانست و گفت: شهرداری اصفهان در ابتدا این بنا را به یکی از معماران سنتی سپرد، اما دیدگاه او نسبت به فضای موزه محدود و غیرحرفه‌ای بود. او با نگاهی به‌سبک دکوراسیون تجاری، با نصب گونی روی دیوارها و نورپردازی‌های نامناسب، فضای موزه را از فرم فرهنگی خارج کرد.

بخردی بیان داشت که به‌دنبال اعتراضات فراوان، وی وارد پروژه شد تا با طراحی جدید، گالری‌های استاندارد و اصولی برای موزه ایجاد کند و طراحی داخلی را به صورت تخصصی به انجام برساند.

وی با اشاره به مرمت‌های جدید انجام‌شده توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان افزود: خوشبختانه در مرمت‌های اخیر، این بار اصول علمی و روش‌های تخصصی به‌کار گرفته شده است. از جمله اقدامات مؤثر می‌توان به اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده، استفاده از تکنولوژی روز در نورپردازی و تأمین روشنایی مناسب گالری‌ها اشاره کرد. در این مرمت‌ها، بدون هیچگونه تغییر در ساختار فضاهای داخلی، بر رفع آسیب‌ها و استحکام‌بخشی علمی تمرکز شده است.

چالش‌های ساختاری موزه هنرهای معاصر و تفاوت آن با بناهای تاریخی دیگر

این معمار به تفاوت‌های ساختاری این بنا با سایر بناهای تاریخی اصفهان اشاره کرد و گفت: بنای موزه هنرهای معاصر مربوط به دوره قاجار است و برخلاف بناهایی همچون رکیب‌خانه از دوره صفویه، کیفیت و دوام مصالح اولیه آن کمتر است. بناهای دوره صفوی با مصالح و صنایع دستی باکیفیت ساخته می‌شدند که این ویژگی از نفوذ آسیب‌های محیطی جلوگیری می‌کرد. درحالی‌که موزه هنرهای معاصر، در دوره‌های پیشین با بی‌دقتی تعمیر شده و مشکلاتی چون ترک‌خوردگی سقف، موریانه‌زدگی و نشست دیوارها را در پی داشته است. مرمت جدید، به‌خوبی این مسائل را برطرف کرده است و بنا را برای سال‌های آتی مقاوم‌سازی کرده است.

لزوم حفظ روایت فرهنگی و هویت موزه هنرهای معاصر اصفهان

وی با تأکید بر اهمیت روایت فرهنگی و هویت موزه، افزود: موزه هنرهای معاصر اصفهان از دیرباز نماد فعالیت‌های فرهنگی و هنری در اصفهان بوده و باید همواره در خدمت روایت‌سازی فرهنگی قرار گیرد. این بنا در طی سال‌ها میزبان نمایشگاه‌ها و برنامه‌های متعددی بوده که بر فضای هنری شهر تأثیرگذار بوده‌اند. حفظ هویت فرهنگی موزه و استمرار فعالیت‌های آن برای انتقال ارزش‌های فرهنگی از مهم‌ترین اهداف ما بوده است.

بخردی با اشاره به اهمیت نگهداری دوره‌ای بناهای تاریخی گفت: نگهداری صحیح از یک بنای تاریخی نیازمند بازدیدهای منظم است تا مشکلات جزئی به موقع برطرف شود. با مرمت فعلی، ساختمان موزه از نظر فنی و ساختاری برای مدت طولانی ایمن شده است، اما باید هر ساله مورد بازبینی قرار گیرد تا از ایجاد آسیب‌های تازه جلوگیری شود.

اهمیت نگهداری و مراقبت مداوم

در ادامه شهریار ناسخیان، عضو هیئت‌علمی و مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به اهمیت بازگرداندن روح و حیات به بناهای تاریخی تأکید کرد: مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که حس زندگی و سرزندگی را به بنا بازگرداند. اگر احیا تنها به تغییر ظاهری محدود شود، هیچ تأثیر مثبتی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بنا نخواهد داشت. تغییر کاربری در مرمت نباید به معنای تغییر ماهیت بنا باشد، بلکه باید کیفیت آن را ارتقا دهد.

وی به ضرورت توجه به ابعاد روحی و فرهنگی در مرمت پرداخت و گفت: نگاه فراکالبدی به معنای در نظر گرفتن جنبه‌های غیرمادی و فرهنگی مکان است که باید در فرایند مرمت مورد توجه قرار گیرد. این بعد روحانی مکان به‌عنوان یک اصل اساسی باید در تمام مراحل مرمت رعایت شود تا بنا نه‌تنها از لحاظ کالبدی، بلکه از نظر روحی و فرهنگی نیز احیا شود.

مدیر گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان بر اهمیت توجه به نیازهای معاصر در مرمت موزه هنرهای معاصر تأکید کرد و گفت: باید به نیازهای کارفرما و جامعه توجه شود و کاربری‌های جدید باید به گونه‌ای هماهنگ با هویت بنا انجام گیرد. این یک ضرورت است که ما در مرمت بناهای تاریخی به نیازهای روز جامعه پاسخ دهیم و هماهنگی لازم را بین گذشته و حال برقرار کنیم.

وی به ضرورت رویکردهای مختلف در احیا اشاره کرد و تصریح کرد: باید یک نگاه ترکیبی در مرمت موزه هنرهای معاصر وجود داشته باشد که هم به نیازهای فنی و تکنیکال توجه کند و هم ابعاد فرهنگی و روحی مکان را در نظر بگیرد. در این راستا، رویکردهای مختلفی مانند رویکرد گونه‌شناسی، رویکرد فنی و تکنیکال و رویکرد ارزش‌های شاعرانگی فضا وجود دارد که هر یک به نوبه خود می‌تواند در ارتقاء کیفیت مرمت مؤثر باشد.